صنعت سینمایی که هم اکنون در پیش رو، صنعتی بسیار جوان اما پر رونق است و فراز و نشیب‌های جنجالی‌ای را پشت سر گذاشته است و هم اینک به یکی از پول‌سازترین صنعت‌های جهان تبدیل شده است که تقریبا تمام موارد نظیرِ مد، فرهنگ، الگوها و حتی و دین و مذهب را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. علاقه‌مندان به فیلم و سریال نیز روز به روز در کشور ایران بیشتر می‌شود و با گذشت 119 سال پس از ورود دوربین به ایران، این سینمای ایران کم کم رو به رونق و پیشرفت است. به پیشرفت این صنعت، جشنواره‌ها و دورهمی‌های سینمایی متفاوتی در جهان و ایران پدید آمدند که به نقد و بررسی فیلم‌های تولید شده پرداخته می‌شود. حدود 19 سال پیش نیز همزمان با چهارمین جشن بزرگ سینمای ایران که مصادف با ورود سینما به ایران بود، روزی مستقل به عنوان روز ملی سینما نام‌گذاری شد. به مناسبت روز سینما در ایران، قصد داریم در این مقاله از شوکوبرند، مروری بر تاریخچه سینما در ایران و تاریخ و فلسفه روز سینما در ایران داشته باشیم.
تاریخ و فلسفه روز سینما
واژه سینما از واژه یونانی کینِما (κινῆμα, -ατος) به معنای جنبش گرفته شده است. سینمای یک مولتی مدیا بر اساس صوت و تصویر مبتنی بر تکنولوژی‌های دیجیتال است. نتیجه حاصل از این فرایند و اثر سینمایی را نیز فیلم سینمایی می‌نامند. یک فیلم بر اساس فیلمنامه و توسط مجموعه‌ای از بازیگرها، کارگردان، فیلمبردار و عوامل دیگر ساخته می‌شود. سینما جدیدترین شاخه هنر، معروف به هنر هفتم است که امروزه یکی از عمومی‌ترین و محبوب‌ترین تولیدات هنری را ارائه می‌کند. سینما همچنین به محل پخش عمومی فیلم سینمایی نیز گفته می‌شود.
تاریخچه‌ی کوتاه سینما
پس از تلاش‌های فراوان توسط افرادی نظیرِ ادوارد مایبریج، لوئیس پرینس، ویلیام گرین و ویلیام کندی لاری دیکسون از سال 1878 میلادی تا 1895 در ثبت تصاویر متحرک و پشت سر هم، نهایت این برادران لومیر در فرانسه بودند که اولین دستگاه سینماتوگراف را اختراع کردند. سینماتوگراف یک دستگاه قابل حمل بود که سه قطعه دوربین، چاپگر و پروژکتور را در یکجا جا داده بود. آگوست و لوئی لومیر در دسامبر 1890 این دستگاه را اختراع و راه‌اندازی کردند. این دستگاه عکس‌های متحرک را را ثبت و نمایش می‌داد.
آن‌ها به زودی با فیلم‌های واقع گرایانه خود به اصلی‌ترین تولیدکنندگان فیلم در اروپا تبدیل شدند. آثاری نظیرِ کارگران در حال خروج از کارخانه لومیر و کارهای خنده آوری مثل آبیار آبیاری می‌شود در سال ۱۸۹۵ ساخته شده‌اند. در واقع اولین فیلم تاریخ سینما ورود لوکوموتیو بخار به ایستگاه لسیوته است. لومیرها پدر سینمای مستند هستند. آن‌ها پس از استقبال پاریسى‌ها از سینماتوگراف، نمایندگانى به کشورهاى مختلف فرستادند تا مردم آن کشورها را با این دستگاه آشنا کنند. اما ایران دورهٔ قاجار یکى از این کشورها نبود.
مروری کوتاه بر تاریخچه ورود سینما به ایران
119 سال پیش در سال 1900 میلادی و 1279 شمسی مظفر الدین شاه بانی ورود دوربین فیلمبرداری به ایران شد و به این ترتیب ابراهیم خان عکاس‌باشی نخستین فیلمبردار ایرانی لقب گرفت. ماجرا از سفر مظفرالدین شاه به اروپا آغاز شد. 5 سال پس از رواج اختراع برادارن لومیر در پاریس مظفرالدین شاه، یکشنبه 17 تیرماه 1279 به اتفاق میرزا ابراهیم خان عکاس باشی به تماشای دستگاه سینما فتوگراف و لانترماژیک رفت؛ دوربینی که آن را اشتباهی سینما فتوگراف می‌نامیدش. این اتفاق برای مظفرالدین شاه بسیار جذاب بود. به همین ترتیب هفته‌ی بعد دوباره به دیدار سینما رفت.
این هیجان ادامه داشت و تقریبا حدود یک ماه پس از اولین دیدار مظفرالدین شاه سه شنبه روز 23 مرداد در شهر اوستاند بلژیک همزمان با جشن روز عید گل وقتی که میرزا ابراهیم خان عکاس باشی مشغول فیلمبرداری از شاه شد، فرمان ورود دوربین فیلمبرداری به ایران را صادر کرد. به این ترتیب نخستین سالن سینمایی ایران در سال 1279 با فاصله پنج سال از اختراع جهانی با نام سینما سولی در شهر تبریز تاسیس شد. اما به دلیل عدم دسترسی به فیلم‌های جدید، در سال 1295 تعطیل شد.
تا سال 1309 هیچ فیلم ایرانی ساخته نشد و اندک سینماهای تاسیس شده نیز به نمایش فیلم‌های غربی که در مواردی زیرنویس فارسی داشتند، پرداختند. نخستین فیلم بلند سینمای ایران به نام آبی و رابی که فیلم صامتی بود، توسط آوانس اوگانیانس ساخته شد. پس از این اتفاقات نخستین فیلم ایرانی ناطق هم خلق شد. دختر لر نیز نخستین فیلم صدا دار فارسی بود که در سال 1312 توسط اردشیر ایرانی ساخته شد. از این فیلم بعدها به نام جعفر و گلنار هم یاد کردند. فیلمی که فردی به نام سپنتا نقش پر رنگی در تهیه آن داشت. این فیلم مهرماه 1312 آماده‌ی نمایش شد و سی ام آبان نمایش آن در سینما مایاک خیابان لاله زار آغاز شد. استقبال از دختر لر بی سابقه بود و پس از 37 روز نمایش موفقیت بی‌نظیری کسب کرد.
تاریخ و فلسفه روز سینما در ایران
از سال 1375 هر ساله جشنی با عنوان جشن بزرگ سینمای ایران برگزار می‌شد که به مناسبت ورود سینما به ایران بود. صدمین سال ورود سینما به ایران در سال 1379 در چهارمنی جشن بزرگ سینمای ایران، مقرر شد که روزی به عنوان روز ملی سینمای ایران ثبت شود. در سال 1379 در چهارمین جشن بزرگ سینمای ایران و همزمان با بزرگداشت صدمین سال ورود سینما به ایران بود که 21 شهریور ماه به عنوان روز ملی سینما شناخته شد و هر سال جشن خانه سینما در این روز برگزار می‌شود و 21 شهریور ماه به عنوان روزی نمادین وارد تقویم شد. روزی که طی سال‌های گذشته با برگزاری جشن خانه‌ی سینما رنگ و بوی دیگری گرفته و رسمیت بیشتری پیدار کرده است.
اولین‌ها در سینمای ایران
پس از بررسی تاریخ و فلسفه روز سینما در ایران، بهتر است به عنوان یک مخاطب حرفه‌ای برخی اولین‌ها را نیز در حوزه سینما بشناسیم. همانطور که در ابتدا گفته شد، اولین فیلمبردار ایرانی میرزا ابراهیم خان عکاس باشی در سال 1279 بود که در زمان مظفرالدین شاه، همزمان با خرید اولین سینماتوگراف، موفق به ثبت لحظاتی از شاه شد. پس از ورود اولین امکانات نمایش فیلم در ایران اولین سینمای ایران با نام سینما سولی در شهر تبریز و در سال 1279 راه‌اندازی و تاسیس شد. اولین سینمای تهران نیز در سال 1305 با نام گراند سینما تاسیس شد.
نخستین فیلم بلند سینمای ایران به نام آبی و رابی که فیلم صامتی بود، توسط آوانس اوگانیانس ساخته شد. پس از این اتفاقات نخستین فیلم ایرانی ناطق هم خلق شد. دختر لر نیز نخستین فیلم صدا دار فارسی بود که در سال 1312 توسط اردشیر ایرانی ساخته شد. به همین ترتیب اولین فیلم صامت ایرانی در سال 1309 با نام آبی و رابی و اولین فیلم ناطق ایرانی با نام دختر لر در سال 1312 ساخته شدند. در همین راستا اولین فیلم دوبله شده فارسی نیز با نام دختر فراری در سال 1325 توسط اسماعیل کوشان انجام شد.
تا سال 1325 تمام کارگردانی که به تولید فیلم می‌پرداختند، مرد بودند تا اینکه در سال 1335 شهلا ریاحی با ساخت فیلم مرجان به عنوان اولین کارگردان زن ایرانی شهرت گرفت. با رونق گرفتن صنعت سینمای مجلات، نشریه‌ها و رسانه‌های در این حوزه روی کار آمدند که به بررسی این حوزه می‌پردازند. در همین راستا اولین و قدیمی‌ترین مجله سینمایی ایرانی با نام ستاره سینما در سال 1332 تاسیس شد. از دیگر اولین‌های سینمای ایران می‌توان به اولین جایزه نخل طلایی جشنواره فیلم کن برای طعم گیلاس در سال 76، اولین جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی زبان برای فیلم جدایی نادر از سیمین در سال 91 و اولین نخل طلایی بهترین بازیگر مرد جشنواره فیلم کن در سال 95 توسط شهاب حسینی برای فیلم فروشنده، اشاره کرد.
